YERKÜRENİN ŞEKLİ VE HAREKETLERİ, ÖZEL GÜNLER

YERKÜRENİN ŞEKLİ VE HAREKETLERİ

Dünya’nın kutuplardan basık, ekvatordan şişkin kendine özgü şekline geoit denir.

“Geo” yer   “it” kendine özgü, has anlamına gelir.

Geoitin Kanıtları

 Ekvatorun çevresi: 40.076 km

Kutupların çevresi: 40.009 km        67 km fark.

Ekvatorun yarıçapı: 6.378

Kutupların yarıçapı: 6.357      21 km fark.

Geoit Olmasının Nedenleri;

1)    Dünya’nın kendi ekseni etrafında dönmesi (koriolis kuvveti.) Ekvatorun şişkin olmasına neden olur.

2)    Kutuplarda yerçekiminin fazla olması. (kutupların basık olmasına neden olur.)

Geoitin Sonuçları

1)    Güneş ışınlarının geliş açısı Ekvator’dan kutuplara doğru azalır.

2)    Sıcaklık kutuplara gidildikçe azalır.

3)    Gölge boyları, ekvatordan kutuplara gidildikçe artar. Uzar.

4)    Paralellerin çevre uzunlukları Ekvator’dan kutuplara gidildikçe azalır.

5)    Boylamların arasındaki mesafe, Ekvator’dan kutuplara gidildikçe  azalır.

6)    Kutup yıldızını görme açısı Ekvator’dan kuzey kutbuna gidildikçe artar. Çünkü görme açısı enleme bağıl olarak değişir.

7)    Ekvator’dan kutuplara gidildikçe sıcaklık, buharlaşma, denizlerdeki tuzluluk oranı, bitki tür ve çeşidi azalır.

8)    Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe yer çekimi, kalıcı kar sınırı artar.

9)    Dünya’nın bir yarısı aydınlık, diğer yarısı karanlıktır.

10)    Haritalarda bozulmalar meydana gelir.

11)    Çizgisel hız Ekvator’dan kutuplara gidildikçe azalır.

12)    Meridyenler arası mesafe azalır. Gece-gündüz zaman farkı uzar, artar.

YERKÜRENİN HAREKETLERİ

Dünya’nın iki türlü hareketi vardır.

1)    Kendi ekseni etrafındaki hareketi

2)    Güneş etrafındaki hareketi

Günlük Hareketi

Dünya kendi ekseni etrafındaki hareketini batıdan doğuya doğru 24 saatte tamamlar ve bir gün meydana gelir.

Günlük Hareketinin Sonuçları

1)    Gece ve gündüz oluşur. Ardalanır. (arka arkaya gelir)

2)    Gün içinde güneş ışınlarının geliş açısı değişir. (sabah, öğle, akşam)

3)    Gün içinde gölge boyu değişir.

4)    Gün içerisinde sıcaklık değişir.

5)    Sıcaklık farkı oluşur.

a)    Fiziksel çözülme oluşur.

b)    Meltem rüzgarları oluşur.

6)    Dünya batıdan doğuya doğru döner.

a)    Yerel saat doğuda ileri, batıda geridir.

b)    Güneş doğuda erken doğar, erken batar. Batıda geç doğar, geç batar.

7)    Çizgisel hız ve açısal hız oluşur. (Çizgisel hız değişir, açısal hız değişmez.)

a)    Çizgisel hızdan dolayı rüzgarların yönünde sapmalar olur.

b)    Okyanus akıntılarının yönünde halkalar-sapmalar oluşur.

c)     Güneş’in doğuş ve batış anı uzar(şafak-tan vakti)

8)    Yerel saat farkları oluşur.

9)    Dinamik basınç merkezleri oluşur.

Dinamik Hareket (Günlük Hareket)

Dünya’nın dönmesi sonucunda oluşan kariyolis kuvveti 30° kuzey ve güney enlemlerin alçalmasına veya kutuplarda soğuk havanın büzüşmeside sıkışarak

 

yüksek basıncın oluşmasına neden olur.

60° kuzey ve güney enlemlerinde sıcak ve soğuk havanın karşılaşması ve sıcak havanın soğuk hava üzerinde yükselmesi bu alanlarda havanın yükselmesine

  

Ve alçak basınç oluşmasına neden olur.

  

2)Yıllık Hareket

Dünya’nın Güneş çevresindeki bir dönüşünü elips şeklindeki bir yörüngede 365 gün 6 saatte tamamlar. Buna Dünya’nın yıllık hareketi denir ve 1 yıl oluşur.

Dünya, Güneş etrafında dönerken ekseni, eğik bir şekilde döner. Dünya yıllık hareketinin sonuçlarını düşünürken, eksen eğikliği ile birlikte düşünmek gerekir.

Eksen Eğikliği

1)    Ekvator ile yörünge düzlemi arasında bir açının olması (23° 27’ eğik)

2)    Yerin ekseni ile yörünge arasında bir açının olması (66° 33’ eğik)

Not: Eksen eğikliğinin sonuçları yıl içerisinde ortaya çıkar.

Yıllık Hareket ve Eksen Eğikliğinin Sonuçları

1)    Her yerde Güneş ışınlarının düşme açısı yıl içerisinde değişir. Açı değiştiği için gölge boyları da değişir.

2)    Sadece orta kuşakta dört mevsim belirgin olarak yaşanır. Ekvatorda sadece yaz, kutuplarda kış mevsimi yaşanır.

3)    Kuzey yarım kürede (KYK) yaz yaşanırken, GYK’ de kış yaşanır. Aynı yarım kürede, aynı anda iki mevsim yaşanmaz. Eksen eğikliğinden dolayı yaz aylarında Güneş ışınları K.Y.K. daha dik geldiğinden çok ısınır. Yaz yaşanır. GYK ise daha eğik açılarla gelir.

4)    Aydınlanma çizgisi(gece ile gündüzü birbirinden ayıran çizgi) yıl boyunca değişir. Fakat ekvatoru daima iki eşit parçaya böldüğünden ekvatorda gece ve gündüz süresi daima eşittir. Gece ve gündüz süreleri diğer yerlerde yıl içerisinde değişir.

5)    Gündüz süresi, yaz aylarında uzundur, kışları kısadır.

6)    Ekvator hariç diğer yerlerde Güneş’in doğuş ve batış saatleri yıl içerisinde değişir. Türkiye’de yazın Güneş erken doğar, geç batar. Bu süre kuzeye doğru gidildikçe artar.

7)    Yengeç ve oğlak dönenceleri geri ortaya çıkar. Güneş ışınları en fazla 23° 27’ kuzey ve güney enlemlerine kadar dik açıyla gelebilir. Diğer yerlere asla dik açıyla gelmez. (Güneş ışınları yengeç ve oğlak dönenceleri arasına dik gelir. Dönenceler dışına dik gelmez.)

8)    Dönenceler arasına iki kez, dönencelere bir kez dik gelir.

9)    Kuzey ve güney kutup dairelerinin yerine belirler. Bu dairelerde 24 saat gece, 24 saat gündüz yaşanır. Kutup dairelerinden sonra gece-gündüz süresi 24 saatten fazladır.

10)    Matematik iklim kuşakları oluşur.

Özel Günler

21 Mart- 23 Eylül

·        Güneş ışınları ekvatora dik gelir. Saat 12’de öğle vaktinde gölge ulaşmaz.

·        Aydınlanma çizgisi, KKN ve GKN teğet geçer.

·        Dünya’nın her yerinde 12 saat gece, 12 saat gündüz yaşanır .(Yani, eşittir.) Fakat ekvatorda yılın her günü eşittir.

·        21 Mart tarihi KYK’ de ilkbaharın başlangıcı GYK’ de sonbaharın başlangıcıdır.

·        23 Eylül tarihi KYK’ de sonbaharın başlangıcı, GYK’ de ilkbaharın başlangıcıdır

·        KKN’ de 21 Mart tarihi 6 aylık gündüzün başlangıcıdır. 23 Eylül tarihi ise, 6 aylık gecenin başlangıcıdır.

·        23 Eylül tarihi, GKN’ da 6 aylık gündüzün, başlangıcıdır.21 Mart tarihi, 6 aylık gecenin başlangıcıdır

21 Haziran (Yaz Gün Dönümü- Solstis)

·        Güneş ışınları yengeç dönencelerine dik gelir. Saat 12.00’de gölge boyu 0 olur.

·        KYK’ ye Güneş ışınları en büyük açıyla geldiği için çok ısınır, yaz yaşanır.

·        KYK’ de yaz başlangıcıdır. GYK’ de kışın başlangıcıdır.

·        KYK’ en uzun gündüz, en kısa gece yaşanır.

·        GYK’ de en uzun gece, en kısa gündüz yaşanır.

·        Güneyden kuzeye doğru gidildikçe gündüz süresi uzar, gece süresi kısalır.

·        KKD’ de 24 saat gündüz yaşanır. GKD’ de 24 saat gece yaşanır.

·        Bu tarihten sonra ( 22 haziran) KYK’ de gündüzler kısalır, geceler uzar. Fakat 23 Eylül tarihine kadar gündüzler gecelerden uzundur.

·        23 Eylül tarihinden sonra geceler gündüzlerden uzun olmaya başlar. 21 aralık’ a kadar.

·        KKD’ si tamamen aydınlıktır. GKD’ de ise tamamen karanlıktır.

·        Aydınlanma çizgisi kutup dairelerinden teğet geçer.

21 Aralık(Kış Gün Dönümü)

·        Güneş ışınları oğlak dönencesine dik gelir 12.00’ de

·        GYK Güneş ışınlarını en dik açıyla gelir. Çok ısınır ve yaz yaşanır.

·        KYK’ de kış başlangıcıdır. GYK’ de yaz yaşanır.

·        KYK’ de en uzun gece, GYK’ de en uzun gündüz yaşanır.

·        KYK’ de en uzun gece, en kısa gündüz

·        GYK’ de en uzun gündüz en kısa gece yaşanır.

·        KKD’ de 24 saat gündüz, GKD’ de 24 saat gece yaşanır.

·        Kuzeyden güneye doğru gidildikçe gündüz süresi uzar, gece süresi kısalır. (GYK için)

·        Bu tarihten sonra (22 Aralık) GYK’  de gündüz süresi kısalır. Gece süresi uzamaya başlar. Fakat 21 Mart tarihine kadar gündüzler gecelerden uzundur. 21 Mart tarihinden sonra geceler gündüzlerden uzun olmaya başlar.

·        GKD’ si tamamen aydınlıktır. KKD’ si tamamen karanlıktır.

·        Aydınlanma çizgisi kutup dairelerinden teğet geçer.

DÜNYA’NIN YÖRÜNGESİNİN ELİPS ŞEKLİNDE OLMASININ SONUÇLARI

1)    Dünya’nın güneş etrafındaki izlediği yola yörünge düzlemi denir. Bu düzlem elips şeklindedir. Bu elipsoit düzlem üzerinde hareket edersen bazen uzaklaşır. Yaklaştığında Güneş’ in çekim gücü artar. Dünya’nın yörüngedeki hızı da artar. Uzaklaştığında Güneş’in çekim gücü azalır. Yörüngedeki hızı da azalır.

2)    Dünya’nın Güneş’e en yakın olduğu tarih 3 Ocak günleri en uzak olduğu tarih 4 Temmuz Günöte denir.

3)    Şubat ayı 28 gün sürer, diğer aylardan kısadır. (Hızı arttığında)

4)    Eylül Ekinoksu 2 gün rötarlı gelir. (hızının azalması)

5)    Mevsimlerin süreleri (ilkbahar-yaz) KYK’ de uzun, (sonbahar-kış) kısadır. (Süreleri eşit değildir.)

6)    KKN’ da 186 gün gündüz, 179 gün gece yaşanır. GKN’ de 179 gün gündüz, 186 gün gece yaşanır. (Kutup noktalarında gece ve günüz eşit değil.